Digitale Overheid: Leer van Erasmus

De beroemde humanist Erasmus (1466-1536) had tijdloze inzichten over verstandig handelen en flexibiliteit. Zijn lessen over strategisch denken zijn verrassend toepasbaar op de uitdagingen waar de moderne digitale overheid voor staat. In een tijd waarin overheden steeds afhankelijker zijn van grote techbedrijven, biedt Erasmus een waardevol perspectief.

Vertrouw niet op één hol

Erasmus gebruikte het spreekwoord “Mus non uni fidit antro”: een muis vertrouwt niet op één hol. Een muis met maar één uitgang is kwetsbaar; als dat hol wordt afgesloten, is er geen ontsnappen aan. Zijn boodschap? Zet nooit alles op één kaart en wees voorbereid op tegenslag.

Die wijsheid is vandaag urgenter dan ooit. Veel overheden hangen voor cruciale diensten, zoals e-mail en cloudopslag, volledig af van één techbedrijf zoals Microsoft. Maar wat als dat systeem wordt getroffen door een cyberaanval? De uitval van TU Eindhoven na een hack is daar een recent voorbeeld van. Bovendien kan een leverancier plots de prijzen verhogen of voorwaarden wijzigen, zoals gebeurde na de overname van VMWare door Broadcom. Zelfs geopolitieke spanningen kunnen invloed hebben. Amerikaanse bedrijven vallen immers onder Amerikaanse wetgeving, wat buitenlandse toegang tot gevoelige data mogelijk maakt.

Lessen van Erasmus voor de digitale overheid

De overheid kan veel leren van Erasmus’ nadruk op spreiding, prudentie en flexibiliteit. Neem bijvoorbeeld de Duitse universiteiten die overstappen op Nextcloud, een privacyvriendelijk alternatief voor Amerikaanse diensten. Dit soort keuzes biedt controle en voorkomt kwetsbaarheid. Ook Europese samenwerking speelt een sleutelrol. Projecten zoals GAIA-X laten zien dat gezamenlijke investeringen in publieke digitale infrastructuur essentieel zijn.

Daarnaast moet de overheid wettelijke kaders ontwikkelen om de macht van grote techbedrijven te reguleren. Dit voorkomt monopolievorming en maakt het makkelijker om open standaarden te gebruiken, die innovatie stimuleren en lock-in voorkomen.

Praktische stappen naar digitale veerkracht

Het is tijd voor gerichte actie. Overheden zouden hun data moeten spreiden over meerdere cloudproviders, bijvoorbeeld Microsoft Azure, AWS én Europese alternatieven. Ook is het verstandig om ambtenaren te trainen in het gebruik van open-source tools zoals LibreOffice. Dit biedt niet alleen meer keuzevrijheid, maar versterkt ook de digitale soevereiniteit.

Bovendien moeten strenge contractvoorwaarden worden opgesteld. Leveranciers moeten data toegankelijk houden en exit-strategieën mogelijk maken. Zonder deze garanties blijven overheden kwetsbaar voor machtsmisbruik en prijsverhogingen. Denk aan de prijsstijgingen waar overheden mee werden geconfronteerd na de VMWare-overname.

Erasmus’ boodschap in het digitale tijdperk

De metafoor van de muis is een krachtige waarschuwing tegen naïef vertrouwen in één oplossing. Voor de digitale overheid betekent dit: diversifieer, investeer in eigen infrastructuur en werk samen binnen Europa. Zoals Erasmus al wist: vooruitziendheid en flexibiliteit zijn de sleutels tot weerbaarheid. Die lessen zijn vandaag net zo belangrijk als vijfhonderd jaar geleden.

Nationale Postspam Loterij

De Goede Doelen Loterijen zijn als Hotel California: ‘You can check out any time you like, but you can never leave!’ Regelmatig ontvang ik van de loterijen ongevraagde en ongewenste (spam) reclame geadresseerd aan ‘de bewoner van dit adres’ in mijn brievenbus. Met agressieve verkooptechnieken proberen de loterijen ons te verleiden. En ben je eenmaal ingestapt, dan kom je er niet makkelijk meer vanaf.

Vier jaar geleden werd ik bij de ingang van een museum aangesproken door een jonge man. Voor de kassa stond een lange rij. Daar hoefde ik niet bij aan te sluiten, vertelde hij. Ik kon van hem tickets en parkeerkaart tegen gereduceerd tarief krijgen. Bovendien kreeg ik er dan gratis loten voor de bankgiroloterij bij. Die goedkope kaarten wilde ik wel, maar in de loten had ik geen interesse. Dat begreep hij heel goed, maar na een maand kon ik gewoon opzeggen bij de loterij. Met enige argwaan stemde ik in met het aanbod. Ik spelde een paar keer mijn achternaam en liet hem mijn adres- en bankgegevens noteren.

Een maand later probeerde ik mijn relatie met de loterij op te zeggen. Ik zocht op de website naar die optie, maar vond die niet. Daarna belde ik met het callcenter. De medewerker van de loterij vroeg naar de reden van mijn opzegging. Met mijn verklaring dat ik niets met gokken en loterijen van doen wilde hebben nam zij geen genoegen. Ik moest langer blijven spelen om de voordelen van de loterij te kunnen ervaren. Tot vier keer toe moest ik herhalen dat ik er toch echt mee wilde stoppen. Uiteindelijk gaf zij haar verzet op. Ik dacht dat ik van de loterij af was, maar dat was helaas nog niet zo. Herhaaldelijk ontving ik daarna irritante brieven met mijn naam volledig verbasterd tot ‘Baissviain’.

Gaston Starreveld van de Nationale Postcode Loterij stuurt mij brieven met de mededeling dat mijn adres is geselecteerd om kans te maken op een gegarandeerd geldbedrag van € 25.000. Ik hoef alleen nog maar het speciaal voor mij geselecteerde nummer in de brief te activeren via de website van de loterij. Dat moet ik dan wel snel doen, want ik heb nog maar een paar dagen om het lotnummer te activeren. Via de website en infofilter heb ik herhaaldelijk vergeefs gepoogd die ongewenste post te stoppen. Twee jaar geleden gaf ik via twitter melding van mijn irritatie daarover. Een medewerker van de webcare van de loterij beloofde de post te stoppen: ‘We hebben je adres geblokkeerd. Houd svp rekening met een overgangsperiode ivm voorgedrukte post.’

Twee jaar later is die overgangsperiode nog niet afgelopen. Opnieuw meld ik mijn klacht via twitter. Joost van de webcare meldde mij deze week dat het was misgegaan omdat de post naar mijn adres op de juist gespelde achternaam was gestopt. De post die werd verstuurd op naam van ‘Baissviain’ zou nu ook worden gestopt. Natuurlijk moest ik nog wel rekening houden met een overgangsperiode van 6 weken, maar dan zou het toch echt zijn opgelost. Helemaal gerust ben ik daar nog niet op. Ik wil ook dat mijn persoonlijke gegevens uit de bestanden van de loterij worden gewist, op basis van mijn recht op vergetelheid in de AVG die volgend jaar van kracht wordt. Naast ongewenst gebruik van mijn gegevens heb ik ook zorgen over beveiliging van mijn persoonsgegevens. Dit jaar kwam een groot datalek bij de Goede Doelen Loterijen aan het licht. Van 450.000 spelers waren persoonsgegevens inzichtelijk; in 900 gevallen ging het ook om bankgegevens.

De Goede Doelen Loterijen lijken het lock-in businessmodel te huldigen gebaseerd op het principe: ‘het is goedkoper om bestaande klanten vast te houden dan nieuwe binnen te halen.’ Na een liberalisering van de kansspelenmarkt, legalisering van het online gokken en aanscherping van de privacyregels zullen de loterijen uit een ander vaatje moeten tappen om klanten aan zich te binden. In het huidige digitale tijdperk worden duurzame klantcontacten bepaald door een gewaardeerde klantbeleving.